Μουσείο, Αρχαιολογικό Μυτιλήνης

Η αρχαιολογική συλλογή του Μουσείου Μυτιλήνης στεγάζεται σε δύο κτίρια. Το παλαιότερο (Αργύρη Εφταλιώτη 7 & 8ης Νοεμβρίου) στεγάζει ευρήματα από τα προϊστορικά ως τα ρωμαϊκά χρόνια, ενώ στο νεότερο (8ης Νοεμβρίου) παρουσιάζονται ευρήματα των πρόσφατων ανασκαφών της Μυτιλήνης, τα περισσότερα από τα οποία χρονολογούνται από το 2ο αι. π.Χ. έως τον 3ο αι. μ.Χ. Το παλιό κτίριο του μουσείου είναι ένα αρχοντικό των αρχών του 20ού αι. εκλεκτικιστικού ρυθμού. Οικοδομήθηκε το 1912 από τον Σμυρναίο αρχιτέκτονα Βαφειάδη και ανήκε στην οικογένεια Βουρνάζου ως το 1963, όταν αγοράστηκε από το ελληνικό δημόσιο για να στεγάσει τα αρχαία της Λέσβου. Το 1991 άνοιξε τις πόρτες του στο κοινό. Η περιήγησή σας στο χώρο θα σας δώσει μια εικόνα για την αρχαία ιστορία της Μυτιλήνης, ταυτόχρονα όμως και τη χαρά να ανακαλύψετε το εσωτερικό ενός από τα πιο όμορφα αρχοντικά της πόλης, με τις εξαιρετικές γύψινες διακοσμήσεις στις οροφές. Για την έκθεση των ευρημάτων έχουν χρησιμοποιηθεί όλοι οι χώροι του κτιρίου, συμπεριλαμβανομένης της αυλής και του υποστατικού, του χώρου όπου έμενε το υπηρετικό προσωπικό. Τα ευρήματα εκτίθενται με χρονολογική σειρά και συνοδεύονται από πολύ κατατοπιστικές πινακίδες, σχέδια και χάρτες, που θα σας βοηθήσουν να τα εντάξετε στο ιστορικό πλαίσιο της εποχής που τα γέννησε. Η περιήγηση στο μουσείο ξεκινά από την αίθουσα 1, την πρώτη αίθουσα στο δεξί σας χέρι μετά την είσοδο. Η αίθουσα αυτή στεγάζει ευρήματα από την τελευταία φάση της νεολιθικής περιόδου που βρέθηκαν στο σπήλαιο του Αγίου Βαρθολομαίου, σε μια προφυλαγμένη τοποθεσία κοντά στη θάλασσα στα νότια της Μυτιλήνης. Τα περισσότερα ευρήματα είναι χειροποίητα αγγεία με απλά σχήματα. Λίγα από αυτά φέρουν διακόσμηση, όπως ο στάμνος με τις αυλακώσεις στο σώμα και η πυξίδα με τις σκούρες κατακόρυφες γραμμές στο χείλος. Αυτή η υποτυπώδης διακόσμηση δείχνει τη διάθεση του ανθρώπου αυτής της τόσο πρώιμης περιόδου να εκφραστεί καλλιτεχνικά με τα ελάχιστα μέσα που διαθέτει. Εκτός από τα αγγεία, στην αίθουσα εκτίθενται επίσης εργαλεία και κοσμήματα που βρέθηκαν στο ίδιο σπήλαιο. Οι αίθουσες 2 και 3 αποτελούν έναν ενιαίο χώρο στην αριστερή πλευρά καθώς μπαίνετε στο μουσείο. Περιλαμβάνουν τα ευρήματα από τον πολύ σημαντικό προϊστορικό οικισμό της Θερμής. Καθ’ όλη τη διάρκεια της εποχής του χαλκού στη Λέσβο αναπτύχθηκαν σημαντικοί προϊστορικοί οικισμοί, όμως ο οικισμός της Θερμής είναι ο μόνος που ανασκάφηκε συστηματικά και μας δίνει μια πλήρη εικόνα τόσο για τη ζωή στην εποχή του χαλκού όσο και για τις σχέσεις του νησιού με τα παράλια της Μικράς Ασίας. Τα ευρήματα στις αίθουσες αυτές είναι οργανωμένα με βάση τις πέντε διαφορετικές φάσεις από τις οποίες διήλθε ο οικισμός κατά τη διάρκεια της πρώιμης εποχής του χαλκού (3000-2000 π.Χ.), τις οποίες οι μελετητές έχουν αριθμήσει με τους αντίστοιχους λατινικούς αριθμούς. Έτσι από τη Θερμή Ι μπορείτε να δείτε αγγεία με σκουρόχρωμο πηλό. Χαρακτηριστικό σχήμα είναι η πρόχους με προχόη που εξέχει κατακόρυφα προς τα πάνω. Ένα λίθινο σφυρί, που εκτίθεται εδώ, έχει αποκατασταθεί με την ξύλινη λαβή του, ακριβώς στη μορφή που είχε όταν το χρησιμοποιούσε ο προϊστορικός κάτοχός του. Στο σύνολο από τη Θερμή ΙΙ μεταξύ άλλων θα δείτε ένα μαρμάρινο ειδώλιο που αποδίδει μια ανθρώπινη σχηματοποιημένη μορφή, καθώς και εργαλεία από πυριτόλιθο. Στα αγγεία της Θερμής ΙΙΙ θα παρατηρήσετε τις εμπίεστες και εγχάρακτες γραμμές που συνθέτουν τη γεωμετρική διακόσμηση του αγγείου. Σημαντικό εύρημα για την τεχνολογία της εποχής αποτελεί μια πήλινη χοάνη (κουτάλα) που χρησιμοποιούνταν για το λιώσιμο των μετάλλων. Από το σύνολο των αγγείων της Θερμής ΙV, ιδιαίτερη εντύπωση δημιουργούν τα πώματα που σώζονται: τα δύο πώματα από μικρά αγγεία μοιάζουν με ουρές ψαριού, ενώ τα πώματα από τα μεγάλα αγγεία δε διαφέρουν και πολύ από αυτά που κατασκεύαζαν οι αγγειοπλάστες μέχρι και λίγες δεκαετίες πριν. Παρατηρήστε ακόμη ένα διπλό αγγείο και τα κρεμαστά αγγεία από λίθο. Από τη Θερμή V εκτίθενται πολλά σκεύη που έχουν σχέση με τη μαγειρική, όπως μεγάλες χύτρες, αλλά και στηρίγματα για τη στερέωση σούβλας. Σε χωριστή προθήκη στο κέντρο της αίθουσας εκτίθενται εργαλεία και σκεύη καθημερινής χρήσης από όλες τις φάσεις του οικισμού. Εδώ θα δείτε μεταξύ άλλων μια πήλινη κουβαρίστρα, λίθινα σφυριά, λίθινες χάντρες και ένα χάλκινο τρυπάνι. Το υπόλοιπο τμήμα της αίθουσας περιέχει ευρήματα από τη μέση και ύστερη εποχή του χαλκού. Ο οικισμός της Θερμής εγκαταλείφθηκε το 2400 π.Χ. και επανακατοικήθηκε γύρω στο 2000 π.Χ. Ο οικισμός όμως δε θα γνωρίσει την ακμή της προηγούμενης περιόδου, ενώ γύρω στο 1200 π.Χ. θα καταστραφεί από φωτιά και δε θα ξανακατοικηθεί. Τα ευρήματα από αυτή την περίοδο είναι κυρίως αγγεία από γκρίζο και ερυθρό πηλό, που όσον αφορά την τεχνική αποτελούν τρόπον τινά συνέχεια της κεραμικής της προηγούμενης φάσης. Βγαίνοντας από τις αίθουσες 2 και 3, θα κατευθυνθείτε προς το κλιμακοστάσιο για να ανεβείτε στον πρώτο όροφο, όπου συνεχίζεται η έκθεση. Για να δείτε με χρονολογική σειρά τα ευρήματα, ξεκινήστε από την αίθουσα 5, που βρίσκεται στα αριστερά σας. Εδώ θα δείτε ευρήματα από τη μυκηναϊκή ως τη γεωμετρική περίοδο. Από τα αγγεία αυτής της περιόδου, ξεχωρίζει ο αμφορέας με τις στριφτές λαβές και οι αμφορείς με τα γεωμετρικά σχέδια, που οι περισσότεροι είναι εισηγμένοι από την ηπειρωτική Ελλάδα. Τα υπόλοιπα ευρήματα προέρχονται κυρίως από τις πόλεις που ιδρύονται στο νησί μετά την ΑΙΟΛΙΚΗ ΑΠΟΙΚΙΑ, τον αποικισμό της Λέσβου από κατοίκους της Θεσσαλίας και της Πελοποννήσου μεταξύ του 11ου και 9ου αι. π.Χ. Οι πόλεις από τον αποικισμό αυτό, όπως η Άντισσα, η Μυτιλήνη, η Μήθυμνα, συνεχίζουν να ακμάζουν και κατά την επόμενη περίοδο, την αρχαϊκή. Δείγματα από την κεραμική αυτής της περιόδου θα δείτε στην επόμενη αίθουσα (6), όπως τον κορινθιακό αρύβαλλο με παράσταση σφίγγας και το μελανόμορφο ληκύθιο με διονυσιακή παράσταση. Η επόμενη αίθουσα (7) περιέχει χρυσά κοσμήματα και νομίσματα που βρέθηκαν στη Λέσβο και χρονολογούνται από τα ελληνιστικά έως τα μεσαιωνικά χρόνια. Ανάμεσά τους εντυπωσιάζουν με την τεχνική τους τα χρυσά στεφάνια, τα περίαπτα και τα περιδέραια με πολύτιμους λίθους. Συνεχίζοντας στην αίθουσα 8, θα δείτε ευρήματα από τα κλασικά χρόνια. Πολλά από τα ευρήματα αυτά προέρχονται από το βόρειο νεκροταφείο της Μυτιλήνης, όπως η ερυθρόμορφη πελίκη με παράσταση δύο γυναικών που φορούν σάκο, ένα είδος γυναικείου σκούφου, στο κεφάλι. Την προσοχή σας αξίζει και ένα μαρμάρινο κεφάλι γυναικείας μορφής που βρέθηκε στο αρχαίο θέατρο της Μυτιλήνης. Παρά τη μεγάλη φθορά που έχει υποστεί, είναι εμφανές ότι πρόκειται για έργο σημαντικού τεχνίτη, πράγμα που οδήγησε τους μελετητές να το αποδώσουν στο γνωστό γλύπτη Αγοράκριτο. Από την αίθουσα αυτή θα βγείτε στον προθάλαμο του ορόφου (αίθουσα 4), όπου εκτίθενται δείγματα κοροπλαστικής από τους κλασικούς ως τους ρωμαϊκούς χρόνους. Η τέχνη της κατασκευής πήλινων ειδωλίων με μήτρες (κοροπλαστική) άκμασε ιδιαίτερα στη Λέσβο. Μπορείτε να θαυμάσετε το ειδώλιο της Αφροδίτης και το ειδώλιο ζεύγους πάνω σε κλίνη, που προέρχονται από το νεκροταφείο της αρχαίας Πύρρας, και ένα εξαιρετικό κεφάλι γυναικείου ειδωλίου με ιμάτιο από τη Μυτιλήνη. Στα αριστερά σας βρίσκονται οι δύο τελευταίες αίθουσες αυτού του ορόφου (9 και 10), με ευρήματα από τα κλασικά, τα ελληνιστικά και τα ρωμαϊκά χρόνια. Στην αίθουσα 9, ανάμεσα στα άλλα ευρήματα, θα δείτε κανθάρους με τη χαρακτηριστική ελληνιστική διακόσμηση ρυθμού δυτικής κλιτύος, που ονομάστηκε έτσι από τη δυτική πλαγιά της Ακρόπολης των Αθηνών όπου πρωτοβρέθηκε αυτού του είδους η κεραμική. Η τελευταία αίθουσα (10) είναι αφιερωμένη στα ρωμαϊκά ευρήματα. Τα πιο εντυπωσιακά είναι οι πέντε μολύβδινοι κατάδεσμοι. Πρόκειται για ελάσματα όπου αναγράφονταν κατάρες. Για να πιάσει η κατάρα, δίπλωναν το έλασμα και το κάρφωναν στο έδαφος. Οι συγκεκριμένοι κατάδεσμοι, που στην πίσω πλευρά έχουν λέξεις ακατάληπτες, ίσως μαγικές, βρέθηκαν στο Ιερό της Δήμητρας στο Κάστρο της Μυτιλήνης. Διασχίζοντας την αυλή πίσω από το μουσείο, και πηγαίνοντας προς το υποστατικό, όπου συνεχίζεται η έκθεση, θα συναντήσετε μεγάλα λίθινα αρχιτεκτονικά μέλη, βωμούς με ανάγλυφη διακόσμηση και έναν τεράστιο λέοντα των ρωμαϊκών χρόνων. Μπαίνοντας στο υποστατικό, οι δύο αίθουσες του ισογείου φιλοξενούν γλυπτά, σημαντικά αρχιτεκτονικά μέλη και πολλές επιγραφές από τα αρχαϊκά ως τα ελληνιστικά χρόνια. Προσέξτε εδώ το κιονόκρανο από το ναό της Κλοπεδής. Πρόκειται για το λεγόμενο αιολικό κιονόκρανο, που πρωτοεμφανίστηκε στη Συρία και στην Παλαιστίνη και συναντάται πολύ συχνά στη Μικρά Ασία και στα νησιά του βορειοανατολικού Αιγαίου τον 6ο αι. π.Χ. Παριστάνει ένα ανθέμιο ανάμεσα σε δύο ανερχόμενους έλικες, που στο κάτω μέρος του κιονοκράνου, το οποίο, εδώ λείπει, δένονταν με ταινία που έφερε γλυπτές διακοσμήσεις. Εντυπωσιακός είναι και ο θρόνος του ρήτορα Ποτάμωνα, ο οποίος μεσολάβησε για να αποκαταστήσει τις σχέσεις των κατοίκων της Μυτιλήνης με τον Ιούλιο Καίσαρα, και γι’ αυτό η πόλη τον τίμησε ιδιαίτερα. Ο θρόνος, που φέρει πλούσια γλυπτή διακόσμηση, βρέθηκε στο θέατρο της Μυτιλήνης και χρονολογείται από τα μέσα του 3ου αι. π.Χ. Από τα γλυπτά αξίζει να προσέξετε το πορτρέτο της Αγριππίνας της Πρεσβυτέρας με την περίτεχνη κόμμωση, του 1ου αι. μ.Χ. Ο πρώτος όροφος του υποστατικού περιέχει επιτύμβιες στήλες από τους αρχαϊκούς ως τους ρωμαϊκούς χρόνους. Το νέο κτίριο του μουσείου άνοιξε τις πύλες του στο κοινό το 1995 και φιλοξενεί ευρήματα από την ελληνιστική και ρωμαϊκή Λέσβο, καθώς και περιοδικές εκθέσεις. Πρόκειται για ένα πραγματικά σύγχρονο μουσείο, που θα σας εντυπωσιάσει με τον τρόπο παρουσίασης των ευρημάτων και ειδικά με τον προσεγμένο φωτισμό, που συμβάλλει στην ανάδειξή τους. Μπαίνοντας στο μουσείο, η είσοδος μπροστά σας οδηγεί στην αίθουσα 1, όπου εκτίθενται τα ψηφιδωτά δάπεδα της λεγόμενης «οικίας του Μενάνδρου», του 3ου αι. μ.Χ. Ένα από τα ψηφιδωτά αποτελεί πορτρέτο του ίδιου του ποιητή Μενάνδρου, ενώ άλλα τρία φέρουν παραστάσεις από τις κωμωδίες του: Μεσσηνία, Εγχειρίδιον, Σωκράτης, Κέβης. Την προσοχή σας αξίζει και το ψηφιδωτό με την παράσταση του Ορφέα που εξημερώνει τα άγρια ζώα με τη μουσική του. Βγαίνοντας από την αίθουσα 1, στο δεξί σας χέρι βρίσκεται η είσοδος στην αίθουσα 2, που είναι αφιερωμένη στη λεγόμενη «οικία του Τηλέφου», του 2ου αι. μ.Χ. Η οικία ονομάστηκε έτσι γιατί η κεντρική σκηνή του ψηφιδωτού του κυρίως δωματίου παρουσιάζει τον Τήλεφο με τη μητέρα του, Αυγή, να βγαίνουν στη στεριά από μια ξύλινη κάσα, με την οποία διέσχισαν όλο το Αιγαίο. Στο σπίτι αυτό βρέθηκαν επίσης εξαιρετικές τοιχογραφίες, όπως αυτή που φέρει παράσταση μαιάνδρου και μελισσών, η οποία εκτίθεται εδώ. Στην αίθουσα 3 εκτίθενται ανάγλυφες στήλες, που αποτελούσαν είτε αναθήματα στους θεούς είτε σήματα τάφων. Τα περισσότερα επιτύμβια ανάγλυφα φέρουν παραστάσεις νεκρόδειπνου, δηλαδή γεύματος που γινόταν προς τιμήν του νεκρού. Στις σκηνές αυτές παρουσιάζεται πάντα μια μισοξαπλωμένη μορφή, η οποία σύμφωνα με τους μελετητές, απεικονίζει τον ίδιο το νεκρό, που κοιτάζει τους συγγενείς του ενώ του προσφέρουν τιμές. Οι αίθουσες 4 και 5 περιέχουν έργα γλυπτικής των ύστερων ελληνιστικών και των ρωμαϊκών χρόνων. Τα γλυπτά της αίθουσας 4 θεωρείται ότι αντιγράφουν σημαντικά έργα του 5ου και του 4ου αι. π.Χ. . Το μικρό άγαλμα της Αφροδίτης, σύμφωνα με τους μελετητές, μιμείται έργο του γλύπτη Φειδία, ενώ ο κορμός της Αφροδίτης ίσως αντιγράφει κάποιο έργο του Πραξιτέλη. Στην τελευταία αίθουσα (6) εκτίθενται τα ευρήματα από την «οικία του Ευρίπου», του 2ου-3ου αι. μ.Χ. Την προτομή του Ευρίπου απεικονίζει το κεντρικό μετάλλιο από το ψηφιδωτό δάπεδο που κάλυπτε το αίθριο της οικίας. Στο ίδιο δάπεδο υπήρχαν απεικονίσεις των τεσσάρων εποχών του χρόνου, ενώ από την είσοδο της οικίας έχει σωθεί μια εντυπωσιακή παράσταση δράκου. Προτομή του Μενάνδρου σε ψηφιδωτό δαπέδου του 1ου αι. (Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης). Τμήμα αίθουσας του ισογείου του Αρχαιολογικού Μουσείου Μυτιλήνης? στο κέντρο διακρίνεται εντυπωσιακός θρόνος που βρέθηκε σε αρχαίο θέατρο του νησιού. Αγαλμάτιο Αφροδίτης (1ος αι. π.Χ.), αντίγραφο έργο του Φειδία του 5ου αι. π.Χ. (Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης). Πήλινο ειδώλιο έρωτα που κάθεται σε βράχο, από ιερό της Αφροδίτης. (Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης). Αιολικό κιονόκρανο από το ναό στο Κλοπέδι, της ύστερης αρχαϊκής περιόδου. (Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης).